Mała architektura miejska dla osób niepełnosprawnych - dostępność i funkcjonalność

Według spisu powszechnego za rok 2021 szacuje się, że w Polsce jest między 4,7 a 7,7 miliona osób niepełnosprawnych – to mniej więcej 13-17% naszego społeczeństwa. Miasta coraz częściej dostosowują jednostki użyteczności publicznej do osób z niepełnosprawnościami. Jak jest w przypadku małej architektury miejskiej? Czym jest projektowanie uniwersalne? Dowiedz się, jak projektuje się małą architekturę miejską dostosowaną do potrzeb niepełnosprawnych oraz jak pozytywny wpływ ma na jakość życia osób z niepełnosprawnościami.

Czym jest mała architektura miejska dla osób niepełnosprawnych?

Nie można osób niepełnosprawnych sprowadzać „do jednego worka”, ograniczając definicję jedynie do osób niewidomych czy poruszających się na wózku inwalidzkim. Niepełnosprawność to różny stopień ograniczenia ruchowego, obywatele niedowidzący, niewidzący, niedosłyszący, niesłyszący, ale także osoby starsze z chorobami neurologicznymi.

Mała architektura miejska dla niepełnosprawnych ma za zadanie umożliwić osobom z niepełnosprawnością korzystanie z ogólnodostępnych terenów miejskich bez barier. Co to w praktyce oznacza? Bezbarierowa mała architektura miejska powinna być zaprojektowana w taki sposób, aby osoby np. niedowidzące lub niesłyszące mogły bez przeszkód poruszać się po parkowych ścieżkach, deptakach czy strefach zieleni. Choć może to wydawać się oczywiste, w rzeczywistości to, co dla nas wydaje się prozaiczne, dla niepełnosprawnych może tworzyć trudną do pokonania barierę. Jeśli o barierach mowa, osoba niepełnosprawna w ruchu miejskim na co dzień boryka się z barierami architektonicznymi (brak windy, duża liczba schodów) oraz urbanistycznymi (brak sygnalizacji dźwiękowej lub zmieniającej się faktury nawierzchni w pobliżu koszy czy ławek).

Zalety architektury dla osób niepełnosprawnych

Architektura dla niepełnosprawnych w mieście umożliwia korzystanie z przestrzeni miejskiej osobom z trudnościami w poruszaniu się czy niepełnosprawnym umysłowo. Każdy ma prawo korzystać z parków, zieleńców oraz innych obiektów znajdujących się w przestrzeni miejskiej. Osoby z niepełnosprawnością często są narażane na wykluczenie społeczne ze względu na swój stan. Odpowiednio zaprojektowana mała architektura miejska ma umożliwić im spacery, wypoczynek czy rekreację.

Na uwagę zasługuje tzw. projektowanie uniwersalne, którego głównym wyznacznikiem jest tworzenie elementów małej architektury dostosowanej dla wszystkich, niezależnie od poziomu zdolności ruchowej czy innych uwarunkowań. Takie rozwiązania pozwalają osobom niepełnosprawnym czuć się na równi z innymi, bez rozdzielania – pełnosprawny czy nie.

Przykłady małej architektury miejskiej dostosowanej do potrzeb niepełnosprawnych

Prześledźmy przykładowe rozwiązania dla osób niepełnosprawnych w miejskiej przestrzeni:

• mapy lokalizacyjne (akustyczne, syntezatory mowy) – wspierające orientację w terenie,
• sygnalizacja dotykowa (zmienna faktura nawierzchni w pobliżu słupów, latarni, skraju ścieżki, przejścia dla pieszych czy skrzyżowania, pojemników na odpady lub wiat przystankowych),
• sygnalizacja wzrokowa (słupy ze znakami i opisami – szyldy powinny znajdować się wysoko, aby uniknąć ryzyka uderzenia głową),
• donice miejskie i kosze do segregacji śmieci umiejscowione poza ciągiem komunikacyjnym (tzw. wysepki),
• podjazdy i rampy do miejsc, w których konieczne jest przemieszczenie się na inny poziom lub fakturę podłoża (np. dojazd do punktu widokowego na plaży) – ważny jest odpowiedni kąt nachylenia,
• huśtawka na placu zabaw dostosowana do dzieci poruszających się na wózku inwalidzkim,
• urządzenia do uprawiania sportu na otwartej przestrzeni (siłownia w plenerze) dostosowane do osób poruszających się na wózku, łatwy dojazd.

Jakie są wymagania dotyczące małej architektury miejskiej dla osób niepełnosprawnych?

Skąd mamy wiedzieć, czy mamy do czynienia z małą architekturą miejską funkcjonalną dla niepełnosprawnych? Czy są jakieś wytyczne lub wymagania, których należy przestrzegać przy projektowaniu elementów małej architektury miejskiej dla osób z niepełnosprawnościami?

Podstawowe wytyczne znajdują się w:

• Ustawie Prawo Budowlane,
• Rozporządzeniach Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać (1) budynki i ich usytuowanie, (2) obiekty budowlane metra i ich usytuowanie oraz warunków technicznych dla (3) znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego czy (4) dróg publicznych,
• Rzecznik Praw Obywatelskich – Dostępność Infrastruktury Publicznej Dla Osób z Niepełnosprawnością,

Zachęcamy do odwiedzenia rządowej strony poświęconej programowi POWER (Wiedza Edukacja Rozwój), w którym znajdziemy wytyczne opracowane przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji w ramach „Projektowania bez barier”. Również na stronie integracja.org znajdziemy informacje w ramach kampanii „Człowiek bez barier”.

Jak wygląda proces projektowania i realizacji małej architektury miejskiej dla osób niepełnosprawnych?

Gdy zamierzamy podjąć się projektowania małej architektury z myślą o osobach niepełnosprawnych, należy przede wszystkim przeprowadzić konsultację społeczną w gronie… osób z niepełnosprawnościami właśnie. Pamiętajmy, że niepełnosprawność objawia się na różne sposoby, warto więc zasięgnąć rady u źródła. Osoby niedowidzące czy ograniczone ruchowo wskażą najczęstsze bariery, z którymi borykają się na co dzień, dzięki czemu projektant będzie wiedział, na co zwracać uwagę.

Nawet z pozoru bezpieczny i dostosowany projekt z punktu widzenia osoby niepełnosprawnej w dalszym ciągu może być niefunkcjonalny i będzie wymagał poprawek. Które problemy należy brać pod uwagę i jakich szukać rozwiązań, aby stworzyć bezbarierową mała architekturę miejską?

• Mała architektura miejska dla osób z ograniczeniami ruchowymi – zastąpienie schodów rampą odpowiednio szeroką również dla wózków inwalidzkich; windy w miejscach, gdzie nie ma możliwości montażu rampy/podjazdu; ścieżki do miejsc trudnodostępnych (np. wymagających przejścia po trawie czy kamieniach).
• Mała architektura miejska dla osób starszych – więcej ławek, z podparciem i podłokietnikami – wygodne i łatwe siadanie oraz podnoszenie się; umieszczanie ławek wzdłuż ścieżek z zachowaniem mniejszej odległości od siebie.
• Mała architektura miejska dla osób z wyższymi potrzebami – wyższą potrzebą może być bliskość sanitariatów, ale także miejsce umożliwiające wyciszenie – z małą liczbą bodźców zewnętrznych typu hałas (np. ławki czy leżaki z dala od placu zabaw lub ruchliwej ulicy), również dostępność poidełek czy obiektów umożliwiających dezynfekcję rąk.
• Mała architektura miejska dla osób niepełnosprawnych intelektualnie – pozaarchitektoniczne elementy wspomagające orientację w terenie – sygnalizacja dźwiękowa, dotykowa, wzrokowa czy słowna; mała architektura bezpieczna w użytkowaniu, zawierająca instrukcję obsługi (np. otwarte siłownie).